Ach, jacy my wszyscy niewinni…

Z piedestału strącany jest właśnie kolejny duchowny autorytet. Ojciec Maciej Zięba. Był dla mnie i autorytetem, i przyjacielem. Cóż, nie będę miał przyjaciela na piedestale. Ale przyjaźń zachowam. Niniejsze jest więc dla mnie niemal prywatą. Zachowam też jednak i zamierzam wyrazić przekonanie, że Maciek był porządnym, mądrym i wartościowym człowiekiem. Który dopuścił się zła. Niejasna deklaracja w czasach zmagań o fundamentalną prostotę prawdy i fałszu, dobra i zła? Przeciwnie – bardzo jasna.

Ach, jacy my wszyscy niewinni

Historie o dominikaninie Macieju Ziębie czytam od miesięcy. I od miesięcy myślę, czy i w jaki sposób powinienem na to zareagować, bo Maciek Zięba był nie tylko moim przyjacielem, ale również – a jest cała rzesza ludzi, którzy tak z nim mieli i po śmierci Maćka nadal mają – mentorem. Mówiąc wprost, właśnie jemu zawdzięczam w znacznej części, kim dzisiaj jestem. Dzisiaj zaś – oczywiście – należałoby o tym zawdzięczaniu i o przyjaźni powiedzieć „na dobre i na złe”. I nie chodzi mi o to, żeby na dobre i złe czasy dla obu z nas była ta przyjaźń skrojona. O to też, ale nie przede wszystkim. Chodzi o dobro i zło samo w sobie – więc o kaliber najgrubszy z możliwych.

Będzie zatem o etyce, a ja tu nie jestem żadną miarą fachowy, mówiąc najdelikatniej. Nie jestem etykiem oczywiście. Tym bardziej nie aspiruję do bycia etycznym wzorcem dla kogokolwiek – a Maciek, jak każdy ksiądz, w jakimś sensie aspirował i to go oczywiście dodatkowo obciąża. Świadomość własnych doświadczeń kazałaby mi dzisiaj ze szczerego serca radzić innym raczej, czego w życiu unikać, a nie co robić. Niniejsze jest wobec tego próbą zrozumienia, a nie próbą pouczania – bo gdybym miał nawet ochotę pouczać, to nie miałbym prawa. Ale siłą rzeczy nie tylko o rozumienie chodzi, bo przypadek Macieja Zięby to nie jest dla mnie sytuacja do rozważania na chłodno. Nie umiem – powinienem to przyznać uczciwie – bez złości czytać rewelacji o nim. W innym sensie, ale podobnie intensywnie Kościół – choć należę do innego – do chłodnych rozważań również się dla mnie nie nadaje.

Zarzuciłem próby precyzyjnego ustalenia, co w opowieściach o Maćku jest prawdą, a co fałszem lub częstą dziś nonszalancją w opisie faktów – należy uznać, że zawsze możliwe korekty faktów i okoliczności niczego naprawdę istotnego już tu nie zmienią i że opowiadane dzisiaj historie są po prostu prawdą. Choć przyznaję – chciałbym je móc zakwestionować. I że te historie pokazują po prostu zło. Lekcja z tego jest trudna do wyjaśnienia, a jednak spróbuję, choć wielkich nadziei nie mam.

Nie, żebym czuł, że winien to jestem Maćkowi. Owszem, jestem mu winien i to, i znacznie więcej. Ale chodzi mi o to, że to jest przede wszystkim ważne doświadczenie. Nie tylko dla tych dość już dzisiaj starych ludzi, dla których Maciek był jakoś ważny, ale również dla młodszych, którzy mają gdzieś wszystkie możliwe związane z tym rozterki, żyją w innym świecie i w miejsce naszych fałszywych dla nich komplikacji przykładają proste miary, nazywając np. JPII „bestią z Wadowic”. Jeśli sam miałbym mówić aż tak prosto, to powiem, że Maciek Zięba przyjacielem dla mnie pozostaje. Znałem go nie na wylot, ale nieźle go znałem. I tyle o nim wiem, że to człowiek porządny. Mądry. I wartościowy. Dobry. Niestety nie ja jeden zawdzięczam mu, kim jestem.

Zawdzięczają mu to bowiem również ofiary dominikanina potraktowanego przez Maćka z pobłażliwością – ci ludzie, którzy od Maćka doznali okrutnej obojętności na krzywdę bolesną niewyobrażalnie. Zrozumieć zło, którego się dopuścił – nie usprawiedliwiając go i nie cenzurując – jest trudno. Nie pomaga tu uznanie, że to zły człowiek i że „wszyscy oni” są tacy. Zrozumieć znaczy spytać i spróbować odpowiedzieć, jakim cudem człowiek dobry, mądry i prawy mógł wyrządzać tak okrutne zło. I przy tym tak głupie.

No, fakt, że również ludzie dobrzy są zdolni do zła, jest przecież banałem. Co innego jednak zmierzyć się z tym w osobistym doświadczeniu, a nie w moralizatorskiej teorii. Zło w tym akurat wykonaniu człowieka, którego dobro doskonale i bez wątpliwości znam, wyjaśniam sobie tak, że byliśmy tacy wszyscy, choć zdecydowanie nie wszyscy chcemy o tym pamiętać. Zły klecha jest nam dzisiaj potrzebny. Jak Kanadyjczykom byli potrzebni księża zbrodniarze odpowiedzialni za bestialstwo wobec „inkulturowanych” dzieci. Bo przecież bez winy jest społeczeństwo i instytucje państwa, które zbrodniarzom w sutannach powierzyło tę „inkulturację” – nazistowską wprost z genezy, a nie tylko z przerażających skutków – tak chętnie i tak skwapliwie, nie wnikając w szczegóły tej „trudnej, lecz koniecznej misji”. Albo jak Niemcom potrzebni byli zwyrodniali esesmani, znoszący ich własne poczucie odpowiedzialności za powszechne przyzwolenie dla nazizmu. Jak nam samym źli konfidenci SB są do dziś potrzebni dla zachowania własnej niewinności i pozbycia się wstydliwych wspomnień powszechnej, choć na ogół nie aż tak drastycznej kolaboracji.

Andrzej Kmicic był mordercą i gwałcicielem

Maćka i wielu innych dziś skompromitowanych księży usprawiedliwia się patriotyzmem, zaangażowaniem w walkę o wolność, niegdysiejszym ryzykiem, poświęceniem, niewątpliwymi i ważnymi dokonaniami. Maciek te wszystkie zasługi ma. Wielorakie. Wybitne. To oczywiście prawda, że one wszystkie znaczą coś w ocenie i w należnej mu sprawiedliwości, którą nie bez racji od wieków symbolizuje waga i dwie szale na niej – przecież nigdy nie jedna, a właśnie dwie: nie ma człowieka, który by jedną z tych szal miał pustą. Ale z samej dwustronnej konstrukcji wagi wynikać przecież musi, że żadne Maćka zasługi dla Polski nie zmieniają ciężaru krzywdy, którą sprawił. To nie w tym rzecz, żeby jedna z szal unieważniła tę drugą.

Mam przyjaciół z dawnych lat, którzy proponują mi dzisiaj podpisanie tekstu, chcąc właśnie te zasługi Maćka podkreślić, by się nie zgodzić na jednostronne oceny. Część z nich jest dziś zaangażowana po drugiej stronie dzisiejszej polskiej wojny i tym cenniejszy wydaje mi się ten list. Podpiszę go, choć to trudne. Odwołanie do zasług w ten często dziś spotykany sposób bywa jednak fałszywe lub przynajmniej fałszywie rozumiane. Szala zasług może równoważyć tę od win, ale jej – jako się rzekło – nie unieważnia. Jest zaś w polskiej tradycji ten wyjątkowo silny rys, który bohaterskim patriotom wybacza ich rozmaite „słabości”. Miłość Ojczyzny zmywa, jak wiadomo, wszelkie winy. Sienkiewiczowski Kmicic mógł więc z kompanionami gwałcić „dziewki” i mordować „szaraków” – wszystko to była ledwie „słabość” właśnie, bo przecież „młodość musi się wyszumieć”. Książę Jeremi nie tylko u Sienkiewicza, ale również w prawdziwej historii i nawet w oczach współczesnych sobie ludzi (a takie oceny współczesnych to w historii rzadkość) był sadystycznym zwyrodnialcem, ale pamiętamy mu przecież, że to ku chwale Najjaśniejszej masowo nadziewał na pale żywych ludzi. Żadne natomiast dobro zdrady Ojczyzny zrównoważyć nie zdoła, o wymazaniu tej winy szkoda w ogóle wspominać. Przestrzegam przed tego rodzaju usprawiedliwieniami z wielu powodów. One są nie tylko fałszywe. W polskim patriotyzmie opisany rys tworzy podglebie nie tylko skrajnego nacjonalizmu, każącego usprawiedliwiać np. bestialskie ludobójstwo Burego faktem, że zabili go w końcu wrogowie Ojczyzny – to w istocie jest żyzna gleba dla po prostu nazizmu. Polskim nazistą, nie nikim innym był Bury, a czy szczerze Ojczyznę miłował jest bez znaczenia – niemieccy naziści swoją ojczyznę kochali też szczerze. Usprawiedliwianie zbrodniarzy w sutannach zasługami Kościoła dla polskiej suwerenności kompromituje wartość tej suwerenności w oczach tych, którzy dzisiaj patrzą na ignorowaną krzywdę ofiar i bezduszny kult krzywdzicieli. Z życia Kmicica nie dla wszystkich zostanie niepodległość i nie dla wszystkich ona cokolwiek znaczy. Będą zawsze tacy, którzy – chyba przecież słusznie – zobaczą i zapamiętają raczej zgwałcone dziewki i wyrżniętych szaraczków.

Nie jestem pewien, czy i na ile rzeczywiście tak specyficznie polski jest ów syndrom, który każe zapominać o zbrodniach bohaterów. Niemal na pewno nie tylko z patriotyzmem się wiąże – dość wspomnieć sprawę gwałtu Polańskiego, by się przekonać, że również artystyczny talent i związane z nim dokonania mają tę samą uniewinniającą moc. Rewolucjonistom rzezie wybaczano pod każdą szerokością geograficzną. Problem jest jednak skomplikowany bardziej niż się na ogół wydaje i ważniejszy niż skłonni byliby sądzić ci, którzy w próbach obrony skompromitowanych bohaterów widzą wyłącznie akty hipokryzji „styropianowego” lub innego establishmentu warte co najwyżej wzruszenia ramion.

Kmicice w każdym pokoleniu

Dobrych kilka lat temu – już jednak jako jeden z liderów demokratycznej opozycji – robiłem ankietę wśród demokratów na spotkaniach w różnych miejscach w Polsce. Pytałem o wartości dla nich ważne. W odpowiedzi pojawiały się wszystkie stosowne rzeczy: praworządność, prawa kobiet, mniejszości seksualnych, religijnych, etnicznych, politycznych, tolerancja, wolność słowa, wolność wyznania itd. Zapytałem następnie, z którego z tych istotnych postulatów byliby skłonni zrezygnować np. „taktycznie”, by demokraci zdołali zdobyć i utrzymać władzę. Odpowiedź brzmiała: ze wszystkich. Zapytałem nawet o zgodę na wykonywanie kary śmierci – i również tę zgodę wyrażono. Wspominam o tym jednak nie po to, by ponarzekać na zastanawiającą hipokryzję (?) w naszych własnych poglądach i bardzo powszechnych postawach, ale by przestrzec z kolei przed zbyt łatwym potępieniem tych postaw. To trudny moment, proszę go dobrze zrozumieć. Po pierwsze tak odpowiadaliśmy w tej ankiecie wszyscy. Po drugie mieliśmy po temu dobre powody.

Ja się wprawdzie ostro sprzeciwiam programowi „nie teraz” i tezie, że „najpierw trzeba odsunąć PiS”, bo np. prawa kobiet są jakoś mniej ważne. Ale nie zaprzeczę, że obstawanie przy skądinąd oczywistym dla mnie prawie do adopcji przez pary jednopłciowe skaże na wyborcze samobójstwo każdego polityka, który by z taką propozycją wystąpił, a prawa kobiet są z tych samych powodów również co najmniej ryzykowne. Dlatego nie zamierzam potępiać tych, którzy w tych sprawach kluczą, a choć uważam to kluczenie za niedopuszczalne i głupie, to wiem, że w dobrej wierze kluczą tak również ludzie skądinąd porządni i wcale nie głupi. Próbuję ich zrozumieć i przecież nie jest to w żadnym stopniu trudne. Dlaczego wspominam o tym w tym miejscu? Co to ma wspólnego z historią Maćka Zięby? Otóż ma bardzo wiele wspólnego z jej oburzonymi ocenami i wzruszaniem ramion na jego „styropianowe kombatanctwo”, które – to przecież prawda – niczego nie usprawiedliwia.  

Kiedy to piszę, nadchodzą wieści o czterech śmiertelnych ofiarach na granicy. Jeszcze wczoraj nie mieliśmy tych wiadomości, ale wszyscy wiedzieliśmy, że to się musi zdarzyć. Lub powinniśmy wiedzieć, nie uciekając od rzeczywistości. Jeszcze wczoraj zatem – nie wiedząc o trupach, choć powinniśmy wiedzieć, że będą – słuchaliśmy napomnień, by w sprawie ochrony granic unikać nieprzemyślanych i nierozsądnych gestów. Dzisiaj – kiedy o trupach już wiemy – mamy być może wątpliwości i może nawet jest w nas sprzeciw. Wczoraj mieliśmy tych wątpliwości mniej – wiedzieliśmy, że domagać się wpuszczenia uchodźców oznacza przegrać wybory. Po prostu dlatego, że zwolenników szczelnych granic jest w Polsce nieporównanie więcej niż zwolenników PiS. W Europie jest podobnie. Dzisiaj powinniśmy wiedzieć, że na czterech ofiarach się nie skończy. Czy to powód, by oskarżać np. Donalda Tuska o nieludzką hipokryzję, kiedy on mówi, by o wschodniej granicy raczej jednak milczeć niż na niej ciąć zasieki lub biegać z pomocą jak poseł Sterczewski? Piszę o tym, by dać znać, że ów polski syndrom, każący usprawiedliwiać wszeteczeństwa miłością Ojczyzny, da się uogólnić właśnie w ten sposób. Że jeszcze kiedyś kolejne pokolenia spróbują uzasadnić trupy na wschodniej granicy jakąś wyższą racją. Dyskryminację gejów również. I przecież wcale nie będzie to uzasadnienie puste. Racje w nim obecne będą natomiast niemal na pewno niezrozumiałe dla kolejnych pokoleń. Będą dla nich wyrazem hipokryzji. Niepamięć i mechanizm wyparć to powoduje i spowoduje jeszcze nie raz. Dzisiejsi młodzi od prostej i celnej „bestii z Wadowic” też się kiedyś dowiedzą o jakichś własnych zbrodniach, których żadna dzisiejsza „walka ze złem” nie usprawiedliwia.

Nasze winy powszechne

To przede wszystkim o nich nie pamiętamy.

Jako kompletny szczeniak znałem we własnym otoczeniu co najmniej trzy osoby, o których wiedziałem z całą pewnością, że są konfidentami SB. Dzisiejsze standardy i dzisiejsza pamięć tamtych czasów każą w nich widzieć zdrajców i odsądzać ich od czci i wiary. Dzisiejsze standardy są, owszem, słuszne – wszakże donosicielstwo jest zawsze wstrętne – ale pamięć mamy fałszywą. Choć byłem wówczas stosownie do szczenięcego wieku głupkowaty, a rzeczywistość widziałem bez nieostrych półcieni, to przecież nieźle znałem „swoich kapusi” i wiedziałem dobrze, że są w rzeczywistości porządnymi ludźmi. Pod wieloma względami porządniejszymi ode mnie. Miałem wobec nich poczucie winy, bo wiedziałem, że zwerbowano ich z mojego powodu. Za moje kozaczenie rachunek płacili oni, nie ja. Mnie się nic złego nie działo. Byłem bardzo zadowolony z przygód i dumny ze swego kozackiego „bohaterstwa”. Byłem dzieckiem w dobrze sytuowanej rodzinie prominentnego członka PZPR, żyłem, chcąc nie chcąc, w nieosiągalnym dla innych komforcie. Jeden z moich „kapusi” był zaś synem samotnej, ciężko pracującej i ubogiej matki, którą wspierał, również ciężko pracując w trakcie studiów. Sam dorobił się dziecka, a w dodatku mama zachorowała mu poważnie i potrzebowała leków z Zachodu. Modelowa sytuacja i prosty szantaż. Jakie – przepraszam bardzo – miałbym prawo oceniać? Kto ma prawo do takich ocen dzisiaj? To tylko niepamięć te oceny umożliwia. Dlaczego wspominam przypadki tak odległe od konkretnej sprawy Maćka Zięby i jego – jak się zdaje – ewidentnej winy? Dlatego, że ona wcale nie jest ewidentna. 

Dlatego, że historia ma swoją pespektywę. Kiedy się patrzy na tłum w oddali, widać wystające głowy najwyższych. Nie widać morza ludzi między nimi. Kiedy się patrzy na ludzi z oddalenia historycznego, efekt jest podobny. Nie widać morza ludzi zwykłych. Widzimy wyłącznie tych, którzy jakoś wystają. Zafascynowani fenomenem Sierpnia ’80 i obrazem buntu przeciw złu ówczesnego systemu zapominamy, że w pierwszych miesiącach ten ruch zwano ruchem odnowy moralnej. I że doprawdy było się z czego „moralnie odnawiać”. Że członków złej PZPR było niedługo przedtem 2 miliony. W Polsce nie ma i nie było aż 2 milionów sukinsynów, do PZPR należeli również ludzie porządni. Nie pamiętamy, że przypuszczalnie połowa ówczesnej bohaterskiej, dziesięciomilionowej „Solidarności” jeszcze cztery lata wcześniej uczestniczyła w partyjnych masówkach potępiających „warchołów z Radomia i Ursusa”, a założycieli broniącego ich KOR-u (za chwilę będzie 45 rocznica) była garstka, realnie pomagających było zaś kilka setek. Nie pamiętamy o rzeczywistej frekwencji wyborczej, wynoszącej oczywiście nie żadne 97,7%, ale 80% na pewno. Nie pamiętamy o wszystkich tych upodlających rzeczach, które wszyscy robiliśmy w trosce o pracę, o studia, o dzieci, o kariery rodziców, o przydział mieszkania, o paszport, własny awans, podwyżkę. Kiedy nam dzisiaj gadają, że kolaborowały tylko szuje, a naród dzielnie cierpiał w milczeniu lub zrywał się do świętego boju, to gadają zakłamane bzdury. To mit, z którym jest nam wygodniej niż z pamięcią o gównie, w którym tkwiliśmy po szyje.

Pamiętam własną podróż po „jesieni ludów”, kiedy już runął mur i nastała wolność, w międzynarodowym towarzystwie między innymi z grupą młodych Niemców. Wszyscy oni byli zaangażowani w różne formy „krzewienia demokracji” w nowych, wschodnich landach po zjednoczeniu. Było wtedy coraz więcej coraz bardziej szokujących doniesień o STASI i przerażającej skali kolaboracji w NRD. Pamiętam z rozmów ich zbrzydzenie komunistyczną kolaboracją i pytania, jak oczekiwać demokracji w takim społeczeństwie. Pamiętam własny uśmiech, bo ci młodzi Niemcy byli jak ze stereotypu: tak akuratni, poprawni, tak pewni oczywistości norm zachowań i tak szczerze zdumieni naszym polskim, ale również np. francuskim „nieuczesaniem”, że doskonale potrafiłem sobie ich wyobrazić w czerwonych krawatach FDJ. Nie, to nie byli konformiści ani hipokryci. To byli ci fajni, młodzi Niemcy, z ogromną wrażliwością społeczną, wolontariusze pracujący dla idei, wyczuleni na każdy cień totalitarnych szaleństw. Byli jednak równocześnie ofiarami skrótów historycznej perspektywy. Nie wiedzieli, że w upadlającym systemie porządni i dobrzy ludzie zachowują się podle. Winy trzeba zrozumieć, a w takich razach powinno to być o tyle łatwe, że to są nasze wspólne winy. W rzeczywistości jest na odwrót. Zrozumieć jest tylko trudniej. Jesteśmy bowiem gotowi na wiele, by własnym winom zaprzeczyć. Pierwszą ofiarą pada zawsze pamięć.

To właśnie niedostatki zbiorowej pamięci łączą te starcze wspominki z historią Maćka Zięby. Mogę mieć wątpliwości co do szczegółów jego opowiadanej dziś przez innych historii. Nie pozostawia żadnych wątpliwości niepamięć oceniających.

Nasza powszechnie fałszywa pamięć

To już prawie koniec anegdot z przeszłości. Ostatnia bez związku z Kościołem. Był rok 1979, wrocławski SKS – młodzieżówka KOR-u. Władze Uniwersytetu zapowiedziały dyscyplinarne usunięcie ze studiów działaczy SKS. Atmosfera była nerwowa, ale i „bohaterska”. W pełnych ekscytacji rozmowach ustalano treść oświadczenia SKS-u w odpowiedzi na zapowiedź represji. Kiedy w końcu ją ustalono, ktoś powiedział: „to teraz dajcie to dziewczynom przepisać i drukujemy”. Na to szału dostał Leszek Budrewicz. Dało się zrozumieć jego pierwszy wrzask – „sam to, k..a, drukuj, ch…u zbolały!” – a potem zrozumiałe były już tylko słowa nie do publikacji. Miotał się i bełkotał wściekle, jak towarzysz Kobiałka u Konwickiego w Małej Apokalipsie. Stopniowo albo Leszek zapanował nad dykcją, albo wszyscy zaczęli w końcu łapać tę jego odmienioną nagłym szaleństwem wymowę – ale nawet rozumiejąc już słowa i całe zdania, nikt nadal nie rozumiał niczego. Leszek natomiast wygłaszał po prostu credo demokratycznego opozycjonisty dotyczące praw człowieka i wrzeszczał, że nie chce mieć nic wspólnego z ruchem, który dzieli ludzi na tych od myślenia i tych od przepisywania i że dziewczyny nie są od tego. Ten dzisiaj łatwo zrozumiały przekaz był – przysięgam – wtedy kompletnie niezrozumiały dla dosłownie nikogo, samych dziewczyn nie wyłączając.

No, to było niemal pół wieku temu. Związek tej akurat anegdoty z historią Maćka Zięby jest już prawdopodobnie jaśniejszy. Żeby jednak z siłą, której tu potrzeba, wyrazić to, co z tej anegdoty wynika dla naszego wciąż mam nadzieję wspólnego myślenia, wyrażę może jeszcze obserwację twardo tkwiącą w moich wspomnieniach staruszka. Raczej nie znam mianowicie żadnego faceta w moim wieku, który byłby niewinny według dziś obowiązujących – bardzo słusznie – norm. Każdy z nas ma na sumieniu rzeczy, które dziś uznajemy za akty przemocy, często po prostu za gwałt. Żeby było jasne – siebie nie wyłączam i nie umieszczam na wygodnej pozycji obserwatora ferującego wyroki. Swoje własne winy bardzo dobrze i dokładnie znam – o cudzych tylko słyszałem, rzadziej je mogąc zobaczyć, a i to przecież zawsze niedokładnie. Czasy się zmieniają. Na szczęście. To nie jest usprawiedliwienie przeszłych win. To tylko prawda, którą trzeba znać, kiedy się o nich myśli.

Pamiętam przypadki „rozwiązywania skandali” w Kościele. Widziałem np. sprowadzoną przez proboszcza jednej z parafii grupę kleryków. Homoseksualnych bardzo ostentacyjnie. Wiedziałem, że ich przeniesiono na wieś. Jak wszyscy, uznałem to za załatwienie sprawy. Nie przyszło mi do głowy oczywiste dzisiaj i nader prawdopodobne przemocowe tło tej historii. Nie pamiętam, żeby o tym pomyślał ktokolwiek. Dwa razy w życiu rozmawiałem z Henrykiem Jankowskim – w jakichś delegacjach do Wałęsy lądowałem u niego. Szczerze go nie znosiłem, mówiłem i nawet pisałem o tym publicznie. Przepych jego dworu był oburzający, ale zbrodnią był dla mnie jego jawny antysemityzm i z nim walczyłem jeszcze w czasach nielegalnej „Solidarności”, widząc jak on wnika w treść polskiego katolicyzmu i w tę wstrętną tożsamość Polaka-katolika-patrioty, która po kilku miesiącach pierwszej „Solidarności” niestety zastąpiła refleksję o tym, jak podły system niszczy wartości jednostek oraz całych wspólnot i jak bardzo bezbronni są wobec niego nawet najporządniejsi z nas.  Widziałem też homoseksualizm Jankowskiego. Ani nie miałem w sobie dzisiejszej tolerancji dla seksualnych orientacji, ani o niej nawet nie słyszałem wiele. Homoseksualizm był dla mnie zboczeniem. Wstyd przyznać? No, wstyd, ale tak było ze mną i nie tylko ze mną, mówiąc delikatnie. Niezbyt się wprawdzie przejmowałem czyimkolwiek homoseksualizmem, uważając sprawę za wstydliwą sferę prywatności, którą na ogół umiałem odróżnić np. od seksualnej przemocy – ale moja własna świadomość była ze średniowiecza, jakbym ją dziś ocenił, przecież oczywiście słusznie. Widziałem Jankowskiego i nieletnich ministrantów. Ale myśl o tym, że on może ich gwałcić nie przyszła mi do głowy – choć to było tak oczywiste. Było coś głęboko wstrętnego w widoku dłoni Jankowskiego na dziecięcych główkach, widziałem jego ewidentnie obleśny ryj wtedy, a jednak gwałt i zbrodnie nie przyszły mi do głowy. Nie przyszły. Nigdy wówczas.

Nie uwierzyłbym łatwo, gdyby mi o oczyszczaniu kleszym fiutem w parafii dominikanów we Wrocławiu ktokolwiek opowiedział jeszcze 10, a na pewno 20 lat temu. Obrzydzeniem napawałby mnie oczywiście dopuszczający się tego zakonnik, ale niemal na pewno uznałbym głupio i bezdusznie, że „oczyszczana” w ten sposób dorosła, świadoma i odpowiadająca za siebie kobieta nie jest ofiarą, a tylko z pewnością chorą uczestniczką tego koszmarnego absurdu.

Do przyjęcia prawdy o seksualnych zbrodniach ludzi Kościoła musieliśmy dojrzeć jako społeczeństwo. Dojrzeć musieliśmy do wielu innych rzeczy – w tym do tej dzisiaj oczywistej wrażliwości na ludzką krzywdę, krzywdę ofiar. Jeśli Ojciec Maciej Zięba jest w tej historii winien – a dziś trudno o podważenie tej opowieści – to jest winien tych niedojrzałości. Nie miał ucha, oka, ani serca na te zbrodnie i na te krzywdy. Obciążają go może nawet kodeksowo – a jeśli tak, to słusznie – kolejne ofiary pobłażliwie przezeń potraktowanego zboczeńca w habicie. Można się zdumieć, jeśli się Maćka znało. Ja go znałem – byłem zarówno jednym z „przeziębionych”, jak nazywano akolitów Maćka w zakonie, jak i tym, których z grona „ziębitów” wyłączano. Znałem Maćka, przyjaźniłem się z nim i bardzo go ceniłem, wiem, ile był wart i że był wart bardzo wiele. Więc zdumiewa mnie opowieść o jego okrutnej bezduszności. Jest prawdziwa i muszę ją przyjąć. Bardzo dobrze ją natomiast rozumiem. Szok mogą przeżywać niepamiętający przeszłości. Bo im nikt o niej nie opowiedział prawdy albo sami ją sobie zakłamali.

Bez cenzury – naprawdę

Mam ochotę odezwać się grubiańsko, żeby się od Maćka odpieprzyć. Przecież tego nie powiem ofiarom sekty, która się zalęgła u dominikanów, a której grozę Maciek zbagatelizował, okrutnie ignorując najboleśniejsze ludzkie krzywdy. Jeśli jednak mamy i tę historię przepracować wraz z innymi ponurymi historiami, to bez cenzury również w stosunku do siebie z czasów, o których rozliczenie chodzi.

O gejach mówiliśmy „pedały” i mieliśmy ich za „zboczeńców” nie dlatego, że złe klechy nam tak kazały. Obleśne gadki po pijaku wstawialiśmy dziewczynom również nie z powodu Kościoła i nie dlatego kazaliśmy im przepisywać płody naszych wątpliwych intelektów, że nas do tego skłaniała jakakolwiek sekta. Nie – sami z siebie tak mieliśmy. Kościół miał w tym swój wart poznania udział, ale to jest jedna z instytucji, którą stworzyliśmy na własną miarę. Nie chcemy dzisiaj czytać moralizujących dziadersów w rodzaju Kołakowskiego czy Króla. Ale np. Yuval Harari jest czterdziestolatkiem ledwie, gejem i weganinem, a nie dziadersem, więc może jego posłuchajmy. Historia człowieka jest dlań historią zła, rozpoczętą najpewniej krwawą eksterminacją krewniaków, których geny przetrwały w nas w śladowych ilościach niemal na pewno na skutek brutalnych gwałtów. Naturą człowieka są zaś mity, od których nie ma żadnej innej ucieczki niż tylko w inny mit. Tym i tylko tym istotnym różnimy się od innych zwierząt. Historia człowieka jest historią mitów, którymi żyje. Nie da się jej rozumieć, nie rozumiejąc tych mitów, tego skąd się w nas wzięły i co dokładnie znaczą. Teraźniejszości też nie da się rozumieć bez tego – bez świadomości przeszłości. Jeśli nasza historia ma mieć w ogóle sens, to on polega na przekraczaniu zła. Świadomym. Nie da się tego zrobić hodując w sobie mity o złych esesmanach, Żydach, pisowcach, klechach odpowiedzialnych za całe zło wobec nas – którzy byliśmy i jesteśmy wyłącznie niewinni i szlachetni. Nie istnieje wina Ojca Macieja Zięby bez naszej wspólnej winy. Jeśli tego nie wiemy, jesteśmy bardziej świętoszkowaci niż najbardziej zakłamane klechy, którymi się brzydzimy.

Jeśli mam się wstydzić za Maćka Ziębę, to ten wstyd chętnie przyjmę. Bo wiem dobrze, za co się wstydzić mogę sam. A Maciek – owszem – był jednym nas. Jednym spośród nas wybitniejszych. I jednym z lepszych. Był i jest dla mnie przyjacielem. Był i jest autorytetem. Mój najstarszy syn ma po nim imię. Z obu jestem dumny.

To teraz strzelajcie.

O autorze

10 thoughts on “Ach, jacy my wszyscy niewinni…

  1. Paweł, dziękuję i szacun. Lektura tego tekstu poukładała mi nieco w głowie, bo ta historia z M. Ziębą (znałam osobiście) tąpnęła mną niesłychanie.

  2. Bardzo dobry tekst Pawle. To jakaś taka słabość, ocenianie ludzi ze swojej perspektywy – tej dzisiejszej. Czarneckiego powinniśmy wyrzucić z hymnu, przecież niewiele się różnił od Kmicica przez Ciebie przywołanego. Tylko tym, że trzymał się jednej strony. Palił, mordował, nadziewał na pal…A jednak nie ma głosów by go usunąć. Za dawno? A może czasem, wobec mniej współczesnych jesteśmy bardziej wyrozumiali? Muszę Twój tekst przeczytać jeszcze minimum raz. Jest bardzo ważny.

    1. Dzięki. Piszę właśnie Post Scriptum. To dlatego, że pisałem „głośno myśląc” i to pisanie było próbą ułożenia sobie w głowie niezłego galimatiasu. Kilka rzeczy zobaczyłem w efekcie wyraźniej. Ale też i kilku dowiedziałem się w dyskusjach, które wywołałem. Przy okazji — nie umiałem nigdy sprawić, żeby się te dyskusje przeniosły np. tu, zamiast się toczyć na Facebooku, który dyskusję raczej rujnuje. Tu można pisać spokojnie, a nie natychmiast. Nic nie ucieknie (choć stronę należałoby poprawić również pod tym względem), jest miejsce na polemikę, na całe cykle o takim charakterze.

      No nic. Spróbuję jeszcze pokazać, dlaczego poznanie tej historii — w tym również usprawiedliwianie „zasługami dla Polski” rozmaitych łajdactw — jest ważne również dla tych, którzy ze „styropianem” nie mają żadnych związków, a z całej tej hecy o „wolną i niepodległą” mają dziś wyłącznie zgwałcone dziewczynki i pieprzenie o zasługach gwałcicieli. Ten mechanizm trzeba dobrze zrozumieć i go przepracować. Dzisiejsi młodzi sami kiedyś będą „styropianem”. Dobrze by było, żeby wiedzieli, że kiedyś po naszych dzisiejszych zmaganiach zostaną wyłącznie np. trupy na białoruskiej granicy, wobec których decydujemy się na milczenie, „bo inaczej wygra PiS”, albo jakieś inne nieszczęście się stanie.

  3. Paweł, zacny tekst. I ważny.
    Musi być osobiście. Bo znałem Maćka – jego zasługi (niech ich małym symbolem będzie to, że pomagał kolportować nasze podziemne pisemko Promieniści w krakowskim kasztorze dominikanów), potem – już pracując w Tygodniku Powszechnym – byłem sceptyczny wobec czołobitnego propagowania przez niego JPII, a w końcu wkurwiało mnie jakoś (też nie przez przypadek) wypominanie mu skłonności do whisky. A zawsze doceniałem jego mózg i – wrażliwość właśnie.
    Wyjaśnienie sytuacji może być proste: może oczywiście ego, ale też właściwa dla ludzi Kościeła reguła stawiania tegoż Kościoła nade… wszystko. Obserwowałem to – i brałem w tym, co ważne w Twoim tekście też, udział – choćby własnie pracując w Tygodniku Powszechnym i to w czasach samego Jerzego Turowicza (bo pod wodzą ksieza Boenickiego to – oczywiście – juz oczywiste). Pamiętam choćby dyskusję nad tym, czy drukować dokumenty wskazujące na antysemityzm prymasa Wyszyńskiego – i decyzję: nie drukujemy, by nie zaszkodzić Kosciołowi – a było to już za wolnej Polski! Więc też Maćka nie potępiam (o ile to ma jakiekolwiek znaczenie). Ścisk kb

  4. Paweł, zawsze szczerze Ci zazdrościłem przyjaźni z Maciejem Ziębą. Ja po raz pierwszy zetknąłem się z nim poprzez jego felietony we wrocławskiej solidarnościowej (1981)gazetce „Z dnia na dzień”- lekkie pióro, precyzyjna myśl, ćwiczona na Mieroszewskim i Kołakowskim. Chyba publikował to pod tytułem „Moim zdaniem” czy jakoś tak. Potem spotykałem we Wrocławiu i spotykam do dziś ludzi „zaziębionych” – cóż, to ludzie po prostu świetni, ciekawi, myślący, DOBRZY („pięknieje dar mądrości i zwyczajna dobroć”). Niewątpliwie do „zaziębionych” należał nieodżałowanej pamięci Piotrek Gomułkiewicz, za którym szczerze tęsknię. Pamiętam wielkopostne rekolekcje o. Macieja – 1995, katedra – i jego prowokacyjną przestrogę, że „wszystkie NASZE najczystsze intencje podszyte są nieuchronną interesownością”. No i marzec 2020. Refektarz. Emerytowany prymas Church of England (lord Rowan Williams?) dziękuje siedzącemu obok o. Maciejowi (zmęczonemu, o chorobliwie przebarwionej cerze) za polskie wydanie swojego tomu. Były jeszcze inne spotkania, ludzie, książki (chyba najsensowniej w Polsce powitał piórem „Jezusa Ośmieszonego” Kołakowskiego- świetny tekst w Rzepie)… Dlaczego, dlaczego, dlaczego? Dlaczego mądry i dobry człowiek robi rzecz głupią i złą? Wykluczam motywy niskie, merkantylne, hedonistyczne, małostkowe. Jako prosty „redneck” zuchwale stawiam tezę o menedżerskiej banalności zła. Błąd w zarządzaniu, katastrofalna złożoność (wielostronność) sytuacji, mylna diagnoza, dramatycznie nietrafna dystrybucja odpowiedzialności, zastosowanie błędnej formuły miłosierdzia, nieadekwatnej do „drapieżnictwa seksualnego”. Uwaga! Ujęcie zdarzenia w kategorii „błędu” nie rozgrzesza, nie anuluje zła. Przypuszczalnie właśnie do prowincjałów, sędziów, (…) oraz (…) stosuje sie słynna kwalifikacja błędu jako przewiny gorszej od zbrodni. ” To gorzej niż zbrodnia – to błąd”. Niestety.
    Paweł, tym bardziej ujawnia się coś głęboko poruszającego w twojej próbie uczynienia się współwinnym i stanięcia obok Przyjaciela w jego pośmiertnej mizerii… Nie będę dopowiadał, bo sprawy wielkie nie lubią logorei.
    I na koniec- bo i tak nikt nie sprosta twojemu rozmachowi narracyjnemu- moment szczerości. Jak cię kocham jak cię lubię, nie do końca pojmuję jak ty harmonizujesz w sobie Serafina z Sarowa i pewien progresywizm w sprawach… No wiesz tych, za które Kanadyjczycy sadzają pannę Wagner. Pozdrawiam serdecznie.

    1. Uważam, że — taki był tytuł Maćka rubryki w gazecie „S”.

      Ja uważam, że powody były w Maćka przypadku podobne do tych powszechnie spotykanych i umożliwiających milczenie o tym gnoju w ogóle i o ludzkiej krzywdzie z tym związanej. Możliwe jest jeszcze inne wyjaśnienie, mianowicie Maćka alkoholizm. Mogło być tak — nie wiem tego — że z niego po prostu tak samo jak to widziałem u innych alkoholików i narkomanów po prostu wyparowało człowieczeństwo razem z tym dobrem, które u niego znałem. No, niezależnie od wszystkich tych dzisiaj chyba nieweryfikowalnych możliwych hipotez, pewne jest to, że wrażliwość, z punktu widzenia której z szokiem i oburzeniem oceniamy to zło jest daty świeżej. Świeższej niż sam ów Maćka postępek.

  5. Paweł, dziękuję Ci za ten tekst. Jest bardzo głęboki, a mi pomógł w uporządkowaniu własnego myślenia o tej, również dla mnie, bardzo bolesnej sprawie.
    Ocenianie ludzkich postępków sprzed lat z perspektywy dzisiejszej, choć zrozumiałe, podobne jest do rozumowania ahistorycznego. Choć zło pozostanie zawsze złem, dobro dobrem, to ileż jest kulturowych uwarunkowań, punktów widzenia, usprawiedliwień, kontekstów, by w pełni ocenić jakieś działanie.
    Jak tu ocenić człowieka, tym bardziej ferować wyrok, jedynie na podstawie suchych faktów (zakładając, że to naprawdę fakty)? W każdym procesie jest miejsce na obronę, poznanie motywacji, okoliczności, rzeczywistej wiedzy sprawcy. Maciek tu jest bezbronny, nigdy już nie poznamy jego wersji, którą zabrał do grobu. Współczując ofiarom ojca Pawła, dziś rozumiejąc, że Maciek właściwie oceniając sytuację, mógł zatrzymać dziejące się zło, nie potrafię rzucić w niego kamieniem. Może źle rozpoznał, nie uwierzył w pełni informacjom, uznał zbyt naiwnie, że odsunięcie na rok winowajcy, zmieni go? Pytania można mnożyć.
    W mojej pamięci Maciek pozostanie jako niezwykle mądry, głęboki, ideowy i bohaterski przyjaciel sprzed lat. Dziś z bolesnymi znakami zapytania.

    1. Dzięki, Staszek. W Maćka przypadku wyrok ferować się da i właśnie dominikanie to robią na podstawie faktów sprawdzonych, zweryfikowanych rzetelnie, a nie tylko z dzisiejszej perspektywy. Niestety nie da się wątpić w ich ustalenia. Kiedy kogoś dobrze znasz, to po prostu wiesz, kim jest. KIedy dochodzą cię wieści, takie nagłe bach, że zrobił coś takiego, zadajesz sobie dwa możliwe pytania. Jak to możliwe, że akurat on to zrobił — albo może jednak go nie znałem. Obaj wiemy, że znaliśmy go nieźle. W mojej pamięci Maciek też taki pozostanie. Nie tyle ze znakami zapytania — co mogłem, sprawdziłem i sprawdziłem niemało. Ze świadomością, że wyrządził wielkie zło. Ono nie jest jakoś bardzo trudno zrozumiałe. Nie chcę wchodzić w to, jak to się zrozumieć, bo w centrum jest nadal krzywda i cierpienie ofiar, a każda próba wyjaśnienia, jak mogło dojść do tego, co Maciek zrobił, będzie wyglądała — i tak wygląda — na próbę usprawiedliwienia go i umniejszenia wagi tego, co zrobił, a tego nie chcę. To zresztą — brak zdania o centralnym znaczeniu krzywdy ofiar i o tym choćby, że one i tylko one mogą np. Maćkowi wybaczyć — przecież nie my — uważam za największą i prawdziwą wadę listu, który obaj podpisaliśmy w tej sprawie. Sam może bym i rzucił kamieniem, ale wtedy rzuciłbym również w siebie. Cóż, doprowadziłem do tego, że rzucają we mnie 😉

  6. Panie Pawle,

    dziękuję za ten tekst. Przynajmniej wiem, że nie tylko ja podpisywałem ten list z oporami, co otwarcie powiedziałem Jankowi. Usiłowałem go przekonać do wykreślenia wykazu zasług Maćka, bo jestem przekonany, że on niczego nie wyważa. To zresztą wytłumaczył mi jakieś ćwierć wieku temu Jarek Broda, kiedy twierdziłem, że człowiekowi z takim życiorysem, jak Adam Michnik, wolno więcej. Jarek mnie przekonał, że nie wolno. Stąd moje opory. Skoro Adamowi nie wolno, to Maćkowi też nie.

    Ale kiedy rozmawiałem z Jankiem, było już za późno na zmienianie treści. Zdecydowałem się więc podpisać przede wszystkim dlatego, że – w odróżnieniu od Adama – Maciek już nie może nam niczego powiedzieć, wytłumaczyć.

    Po drugie, sam wiem najlepiej, jak moje myślenie o różnych sprawach ewoluowało. No i w końcu nie umiem powiedzieć, jak ja bym się na miejscu Maćka zachował, gdyby ktoś oskarżył mojego przyjaciela o coś takiego. Zapewne inaczej, bo mam inny charakter, ale czy na pewno właściwie? Na szczęście nie zostałem postawiony przed taką próbą.

    W przeciwieństwie prawdopodobnie do Was wszystkich, ja znałem trochę innego Maćka. On był dla mnie po prostu kolegą ze studiów. Nie wtajemniczył mnie w to, co robi poza uniwersytetem, dowiedziałem się o tym dopiero w Sierpniu.

    W pierwszych latach po studiach spotkaliśmy się bodajże jedynie dwa razy. Za tym drugim razem na kolegium redakcyjnym „Solidarności Dolnośląskiej”, której był naczelnym (to tam, a nie w „Z Dnia na Dzień” ukazywały się jego felietony). To było jego ostatnie kolegium – a moje pierwsze w „SD”. On wtedy oznajmił, że odchodzi (nie zdradzając dokąd) i przekazał swoje miejsce Jarkowi.

    Potem znów spotkaliśmy się dopiero po bardzo, bardzo długiej przerwie, w XXI wieku na Forum Ekonomicznym w Krynicy.

    Maciek był dla mnie o numer za duży, o czym on także dobrze wiedział i kilka razy dał mi to do zrozumienia. Całkiem inaczej niż jego ojciec, prof. Andrzej Zięba, którego poznałem już na emigracji w Wiedniu. Ale to akurat nie ma żadnego znaczenia w tym kontekście. Są natomiast dwa poważniejsze powody, które mogłyby mnie skłonić do niepodpisywania tego listu, ale – proszę wybaczyć – tu ich nie przedstawię.

    I to by chyba było na tyle. Jeszcze raz: dzięki
    Marek Pędziwol

    1. Dziękuję! Też chciałem wykreślić i po prostu powiedzieć, że go znaliśmy z tamtych czasów i jak go znaliśmy…

Skomentuj Staszek Huskowski Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Emeryt na niedzielę

Paweł Kasprzak jest jednym z pomysłodawców i założycieli ruchu Obywatele RP. Był także wydawcą i inicjatorem Obywateli.News. Po z górą pięciu latach aktywności w pełnym wymiarze godzin wycofał się z działalności z powodu sytuacji, w jakiej znalazła się jego rodzina. Kasprzak jest znany z kilku rzeczy, w tym z publicystki, w której próbował programowo szukać dróg „zbawienia Ojczyzny”. Sam nazywał to waleniem głową w mur – „walił” zresztą nie tylko tekstami, ale też innego rodzaju aktywnością. Dziś Kasprzak twierdzi, że z „kanapy emeryta” rzeczywistość wygląda nieco inaczej. Czy lepiej? Zobaczymy. Kasprzak obiecuje starać się pisać krócej, choć zastrzega, że za efekt nie ręczy. Co tydzień tekst, skoro nie udało mu się utrzymać cyklu codziennych komentarzy wideo.

Wiadomość w butelce: „Save Your Souls”

Żyjemy w takiej części świata, którą wkrótce być może Europejczycy oznaczą na mapach, jak to kiedyś robili Rzymianie: „tu żyją lwy”. Istotnie, jest ich tu pełno i są groźne. Zanim nas zjedzą, wiadomość w butelce, którą ktoś być może znajdzie: lwy żyją wszędzie, uważajcie.

Czytaj

Z wizytą na antypodach albo podróż do wnętrza bestii

Pytania, które zadają sobie dokonujący apostazji katolicy oraz te, które im często zadajemy – jak możecie wspierać ten zinstytucjonalizowany skandal własną obecnością – są jak najbardziej zasadne. Tak bardzo zasadne, że szczerze współczuję ich adresatom, bo wiem, że żadna dobra odpowiedź nie istnieje. Albo jest skrajnie trudna. Nie da się więc – co więcej, nie powinno się próbować – oddzielić uczciwego myślenia o świeckim państwie od tego kontekstu, czasem przecież krwawego w najdosłowniejszym sensie. Niemniej demokracja np. prawo głosu daje każdemu.

Czytaj

Demony i gotowość na nie

Pewien jestem tego przede wszystkim, że to są ważne sprawy. Że trzeba o nich poważnie rozmawiać. Twardo. Bo cena będzie też twarda. Twardsza niż wszystkie inwektywy latające w obie strony w kolejnej facebookowej awanturze aktywistów…

Czytaj

5. „Ludzie tacy jak my”. Demokracja 2.0

Alienacja klasy politycznej jest faktem, a nie mitem propagowanym przez wyznawców spiskowych teorii – choć to niekoniecznie zła wola i powszechny cynizm leży u jej źródeł, a często po prostu prawa społecznej psychologii i naturalny bezwład ewolucji systemu. Korekty znanego nam dziś systemu politycznej reprezentacji, jak te sygnalizowane już w tym cyklu, są konieczne, ale nie wystarczą. Trzeba szukać nowych rozwiązań.Alienacja klasy politycznej jest faktem, a nie mitem propagowanym przez wyznawców spiskowych teorii – choć to niekoniecznie zła wola i powszechny cynizm leży u jej źródeł, a często po prostu prawa społecznej psychologii i naturalny bezwład ewolucji systemu. Korekty znanego nam dziś systemu politycznej reprezentacji, jak te sygnalizowane już w tym cyklu, są konieczne, ale nie wystarczą. Trzeba szukać nowych rozwiązań. Nie wolno po prostu bronić starego porządku. Zwolennicy ancien regime’u w czasach Wielkiej Rewolucji mieli powody lepsze niż my dzisiaj, by bronić ładu, cywilizacji i zwykłej przyzwoitości przed barbarzyńskim, zbuntowanym ludem. Ich tragiczny los nie na tym polegał, że trafili na szafot – nie mieli historycznej racji.

Czytaj

4. Media i sztandary

Wypada powiedzieć wyraźnie, że w kryzysie polskiej demokracji zawiodły również media, nie tylko instytucje demokracji. W bardzo czytelny sposób wyborcy PiS odrzucili w 2015 roku nie tylko ówczesne elity polityczne, ale także związane z nimi – jak nie bez racji sądzono – media ówczesnego głównego nurtu. Ważne byłoby w takim razie zastanowić się, czy dzisiejszym naszym problemem jest TVP obsadzona ludźmi rządzącej partii i wystarczy w związku z tym po prostu wymiana kadr, czy może chodzi o wady strukturalne, które umożliwiły tak łatwe przejęcie mediów publicznych i zamienienie ich machinę propagandy rządzącej partii. Czy w modelu i faktycznym funkcjonowaniu mediów – nie tylko publicznych, ale również prywatnych sprzed 2015 roku – nie da się znaleźć źródeł choroby tak wyraźnie widocznej dzisiaj i na czym dokładnie ta choroba polega.

Czytaj

Sondaże i nadzieje

276 i 305 mandatów oraz – co ważniejsze – wymagane dla nich co najmniej 50 lub 60% poparcia. Trzeba przede wszystkim wiedzieć, że to kompletnie nierealne nie tylko w świetle bieżących i dających się wyobrazić sondaży, ale w logice polityki, którą uprawia się w Polsce. W historii III RP żaden taki wynik nie zdarzył się nigdy od czasu pamiętnego 4 czerwca 1989 roku, kiedy kandydaci Komitetu Obywatelskiego „S” uzyskiwali poparcie od 60 do 80%. Nigdy potem nic podobnego się nie zdarzyło. Nigdy nikomu – choć wiele przeszliśmy. Pomyślmy o tym przez chwilę. Cud nie zdarzy się więc i tym razem, bo w świecie polityki jaką znamy to nie jest możliwe.

Czytaj

3. Wyborcza wojna książąt i wasali

Zamachu na rządy prawa dokonuje w Polsce partia wodzowska, o autorytarnej strukturze, skrajnie niedemokratycznym statucie i praktyce funkcjonowania koncentrującej wszystkie decyzje w rękach lidera. To nie jest przypadek. Poczynania Kaczyńskiego nie byłyby możliwe w partii prawdziwie demokratycznej. Prawny zakaz ubiegania się o władzę w wyborach organizacji nieprzestrzegających zasad demokracji w relacjach wewnętrznych byłby zatem kolejnym z tym bezpieczników demokracji, który mógłby skutecznie zapobiec polskiemu kryzysowi. To jeden z twardych wniosków z polskich doświadczeń kryzysu.

Czytaj

2. Do trzech zliczyć

O trójpodziale władzy mówiliśmy i wykrzykiwaliśmy przez ostatnie 7 lat sporo. Na myśli mieliśmy jednak zawsze tylko sądy i władzę polityczną, a to przecież trójki nie czyni – co jakoś do głowy przez te długie 7 lat nie przyszło właściwie nikomu. Trochę to dziwne. Mówiliśmy trzy, a zliczyć umieliśmy najwyraźniej tylko do dwóch, a przecież mamy się za rozumną elitę. Jak nie patrzeć, trójpodziału władzy w III RP nie było nigdy. Gdyby był, historia ostatnich lat wyglądałaby zdecydowanie inaczej i bez wątpliwości lepiej. Może czas nauczyć się liczyć do trzech.

Czytaj

1. Granice władzy i Przemysław Czarnek

Ograniczenie rządzących, kimkolwiek by byli i jakkolwiek byliby wyłaniani – czy pochodzą z wyborów, zamachu stanu lub obcej interwencji, jak to się zdarzyło w Niemczech i Japonii po II Wojnie, kiedy władzę i jej nowy porządek zainstalowali tam zwycięzcy alianci, czy są np. dziedziczni – ma dla demokracji znaczenie ważniejsze niż sam demokratyczny wybór. Historycznie to ono było pierwsze. To od niego rozpoczął się ład, który w zachodnim świecie uznajemy za cywilizowany i oczywisty. Zasada ograniczenia rządzących świadomą wolą rządzonych jest najważniejszą i pierwotną cechą liberalizmu, znacznie starszą od samego tego pojęcia. W Anglii wywodzi się ona od Wielkiej Karty Swobód, więc z początków XIII w. We Francji to Oświecenie, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, zatem późny wiek XVIII. W Polsce – rzadko o tym pamiętamy – to tradycja Odrodzenia i Reformacji, Artykuły Henrykowskie i Pacta Conventa, wiek XVI.

Czytaj

Cud nad Dnieprem

W miejsce zrozumiałej egzaltacji, która dzisiaj dominuje, kiedy patrzymy na bombardowane miasta, śmierć, cierpienie i bohaterstwo, warto zdawać sobie sprawę z rzeczywistości. Jeśli Putin zmiażdży Ukrainę, przyszłość Europy i świata będzie zupełnie inna niż jeśli Ukraina się obroni. To w tym i tylko w tym kontekście zdania Stoltenberga, Blinkena i decyzje Zachodu znaczą w ogóle cokolwiek.

Czytaj

Kraj sekt

Chodzi mi o to, by na wspólnej liście znaleźli się np. zwolennicy uwolnienia aborcji i przeciwnicy. By się na niej znaleźli głosami ludzi, którzy właśnie na te rzeczy głosują. By nie pozwolić zepchnąć pod dywan rozwiązania tego konfliktu, tylko, by go wreszcie rozwiązać. By ten konflikt i wiele innych przenieść do instytucji demokracji i uczynić przedmiotem sporu, który jest treścią polityki i treścią demokracji – a nie plemiennej wojny, bo jej efektem jest wyłącznie nienawiść i zniszczenie. Git? Dla mnie git. Gotów byłem za to wypruwać bebechy.

Czytaj

Do wyborców PL 2050 i do wyborców lewicy

Nie proponuję Wam głosowania na Tuska. Lewicowcom nie sugeruję głosowania na Hołownię. Proponuję wspólną listę Lewicy, PO i PL 2050 oraz wszystkich pozostałych wyłonioną również Waszymi głosami w otwartych, międzypartyjnych prawyborach – po to, by właśnie dać Wam możliwość głosowania na swoich.

Czytaj

Do tanga trzeba nie tylko dwojga – ktoś musi je najpierw zagrać

Namawiam Monikę Płatek do kandydowania w imię dokładnie tych samych racji o Ojczyźnie w potrzebie, które tak dobitnie wymieniła, wzywając do jedności i wspólnej listy opozycji. Jeśli mam sobie naprawdę wyobrazić wspólną listę ruchu demokratów idących po zwycięstwo, to nijak nie widzę listy warszawskiej albo warszawskich kandydatów do Senatu, bez dr hab. Moniki Płatek, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, wybitnej prawniczki, karnistki, obrończyni praw człowieka bezwzględnie w każdych, nawet najtrudniejszych okolicznościach. Obywatelki, której pryncypialnej niezgody na żadną „drogę na skróty” i na żadne obejścia zasad prawa w imię bieżącej potrzeby jestem absolutnie pewny, bo ją wielokrotnie widziałem. Monika Płatek pisze dzisiaj „albo jedna lista, albo nie liczcie na nasze głosy”. Ja napiszę, że albo na wspólnej liście będą ludzie jak ona, albo ta lista będzie niewiele warta i głosów nie zdobędzie. Mam za sobą jedną nieśmiałą osobistą próbę przekonania jej do tego – dzisiaj bezczelnie pozwalam sobie namawiać ją publicznie. Akurat ja mam prawo – w ramach rewanżu. Trudno mi nie skorzystać z tego przywileju.

Czytaj

Wbrew optymizmowi przyszłych sondaży postawa opozycji gwarantuje klęskę

Większość konstytucyjną mielibyśmy gdyby PiS dostał 27%, a Konfederacja 10%. Taki wynik jest dzisiaj prawdopodobny. Jednak do tego szczęścia potrzeba jeszcze pozostałych 63% dla opozycji — najlepiej idącej jednym blokiem. To zaś scenariusz political fiction. Jak to jest możliwe i czy da się z tym jakoś sobie poradzić? Ten największy dziś problem nie będzie politycznie komentowany.

Czytaj

Patrzcie w górę – bo znowu przegramy!

Chodzi o szacunek dla faktów, dla logiki, o chęć ustalenia jednak prawdy, a nie trendów w ponowoczesnym płynnym chaosie. To fundamentalnie ważne. Ważniejsze nawet niż te wybory, które nas znowu czekają. Rozpada się nie tylko Polska, ale cywilizacja w ogóle.

Czytaj

Moja pierwsza wojna

Mam ileś wspomnień kombatanta. I mam zawsze mieszane odczucia, bo te kombatanckie wspomnienia są mocno fałszem podszyte i wszystkie one razem składają się na obraz historii kompletnie zafałszowany – i tylko trochę ten fałsz wynika z „polityki historycznej”, a o wiele bardziej z naszych kompleksów.

Czytaj

Aborcja i władza

Senat jest „nasz”, demokratyczny. Mamy w nim 24 kobiety, w tym 9 z PiS. I choć parytetowe proporcje po naszej stronie wyglądają zdecydowanie lepiej, to jednak wcale nie wyglądają dobrze i nawet w „naszej połówce” trudno byłoby wskazać jakąś większość „progresywistów” skłonnych do „otwarcia” w sprawie aborcji. Naprawdę uważamy, że oni mają większe prawo decydować o aborcji niż nasz nadużywający alkoholu, nieokrzesany sąsiad w poplamionej żonobijce, głosujący w referendum? Patrzę na Senat i bardzo wątpię. Która z aktywistek OSK zdecydowałaby się powierzyć rozstrzygnięcie sprawy aborcji tej jego połówce, która jest „nasza”? Skąd nadzieja, że po kolejnych wyborach cokolwiek pod tym względem będzie lepiej? Nieporównanie ważniejsze pytanie ogólne – czy dobre państwo naprawdę na tym polega, że w Senacie są zawsze ci, którzy tam naszym zdaniem powinni być? Wyborcy PiS tak właśnie sądzą. Szli do wyborów w 2015 roku, żeby odsunąć „złodziei z PO”. Efekt znamy, ale wyborcy PiS nadal wierzą, że „swoi” są lepsi od „obcych”, nawet jeśli kradną tak samo albo bardziej. Może więc dobre państwo, to po prostu takie, w którym sprawy naprawdę ważne nie zależą od tego, kto akurat rządzi?

Czytaj

Kiedy już PiS upadnie

Wbrew naszym własnym notorycznym deklaracjom i wbrew zdaniu Tuska, że do zła nie wolno się przyzwyczaić – przyzwyczaić powinniśmy się już dawno. Tusk wrócił, notowania PiS leciały w dół, sondaże od dawna dawały i wciąż dają zwycięstwo opozycji, tym razem niezależnie od tego, ile list wystawi. Jakoś nie było słychać okrzyków triumfu, prawda? Dziwne? Z pewnością dziwić powinno, ale nikogo nie zdziwiło. Dziwaczność wczorajszej sytuacji dobrze wyjaśnił stan dzisiejszy. Dzisiaj jest mianowicie jasne, dlaczego postulat przedterminowych wyborów w warunkach „wojny hybrydowej” byłby szaleństwem. A referendum w sprawie UE? Też?

Czytaj

#MeToo

W mojej pamięci i mojej dzisiejszej ocenie problem w tym konkretnym przypadku Maćka Zięby, którego zapamiętałem jako człowieka po prostu niezwykle dobrego, polega właśnie na tym, jak tak straszna rzecz mogła się zdarzyć komuś tak porządnemu. Bo to, że się notorycznie zdarza szujom i marnym głupkom, jak Jankowski albo Dziwisz czy Jędraszewski, jest akurat bardzo łatwo zrozumiałe i wobec tego niewarte uwagi.

Czytaj

Nie o taką Polskę…

Przy całym własnym krytycyzmie, ostrym niemal na granicy depresji, najzupełniej poważnie uważam konflikt z PiS za właściwie wygrany. Myślę, że to jest trzeźwa ocena, a nie pijana wizja. PiS zmierza ku zderzeniu z kolejnym murem i albo rozsypie się hamując, albo przypuści jeszcze kolejną szarżę, ale zderzenia już nie przeżyje. Ma go też wreszcie kto dobić – mam tu na myśli oczywiście Tuska. Ta sytuacja powinna skłaniać do radości, a wcale nie skłania. Kompletnie już pomieszaliśmy, z czego należy się cieszyć, a czym martwić.

Czytaj

Pragmatyzm wojny ze złem

Zło wokół widzimy. Bunt przeciw niemu jest zrozumiały. Czy bunt wystarczy za powód, by przyniósł cokolwiek dobrego? Myślę, że tak. Czy buntując się przeciw złu, trzeba koniecznie wskazać dobro, którego się chce? Myślę, że wcale nie. Zostawmy więc pytania o dobro przynajmniej na razie.

Czytaj

Tusk: hura, oj, no cóż…

W największym skrócie największej zmiany spodziewają się ci zaangażowani po obu stronach w wojnę tożsamości, która trwa w Polsce co najmniej od 2005 roku i którzy wciąż wierzą, że da się w niej wygrać i że to cokolwiek zmieni. Kto by nie uległ takim emocjom? Sam im ulegam, choć bardzo się staram i choć właśnie w tej wojnie widzę jedną z istotnych przyczyn zła. Chodzi jednak przecież nie tylko o emocje – Tusk ma oczywiście rację, kiedy tę wojnę definiuje w kategoriach walki ze złem. Żadnego odkrycia tym przecież nie czyni.

Czytaj

Ukąszenie Kamińskim

Jak można rozumieć sytuację Bartka i Fundacji Otwarty Dialog? Opiszę, jak ją sam widzę i jakie mam z nią własne doświadczenia. Z osobistej perspektywy. Prywatnej. Interesuje tutaj – i równocześnie bardzo uwiera – osamotnienie Bartka Kramka wśród opozycji. Bo ono pozwoliło go w ogóle zamknąć.

Czytaj

Rzeszowski poligon – political fiction

Strategia w Rzeszowie jest wynikiem przypadkowego aktu szaleństwa. Strategia w opozycyjnej polityce to wciąż political fiction. Obawiam się bardzo, że polska polityka w ogóle nie jest wciąż niczym więcej. Co gorsza, choć Konrad Fijołek to porządny facet i choć w Rzeszowie rzeczywiście wiele dobrego się zdarzyło, to właśnie w świetle tego sukcesu kompletną fikcją okazuje się w Polsce nie tylko sama polityka, ale i polityczny naród, obywatelskie społeczeństwo, czy jakkolwiek inaczej zwać to wszystko, co przez lata usiłowaliśmy budować z Obywatelami RP.

Czytaj

4 Czerwca – wygrać cokolwiek

Charyzma. Poszukujemy jej wciąż. Cała polska historia powinna nas przed nią przestrzegać. Piłsudski, Zamach Majowy, Wałęsa, Wojna na Górze. Marzyłbym, żebyśmy o tym pomyśleli i pogadali w rocznicę 4 czerwca, pamiętając, że rok po tamtej euforii byliśmy wszyscy już na kolejnej wojnie. Ale raczej nie pomyślimy i nie pogadamy. Znowu.

Czytaj

„Kury szczać prowadzać”

Nie miejmy złudzeń. Każdy opowiadający o nowej nadziei, chcący się policzyć, startujący osobno, będzie jak politycy z diagnoz Piłsudskiego. Każdy wódz-uzdrowiciel wejdzie z kolei w dawno temu uszyte przezeń buty kawalerzysty. Efekt będzie ten sam. Zmierzamy w tę stronę.

Czytaj

Przyglądając się ścianie…

W przyrodzie przeżywają przystosowane jednostki, w polityce też. Kryteria rządzące naturalną selekcją znamy. Dobrze byłoby poznać te, które rządzą selekcją w polityce i doprowadzają do stanu, w którym skądinąd przecież niegłupi i wcale nie szmatławi ludzie zachowują się jak ostatnie gnojki, a pieprzą przy tym takie bzdury, że połowa narodu od tego wariuje, a druga rzyga. Poznawszy te mechanizmy, będziemy być może w stanie nie tylko złorzeczyć przed telewizorami, ale cokolwiek zrobić.

Czytaj

Przekaz tygodnia: prawda nas rozwali

Śmiem twierdzić, że o „zdradzie Lewicy” i Funduszu Odbudowy nie przeczytaliśmy dotąd i nie usłyszeliśmy ani słowa prawdy. Czy ktokolwiek w kontekście awantury o Fundusz i o „zdradę Lewicy” widział w mediach na przykład cokolwiek o 90. Artykule Konstytucji? Tym, który przewiduje, że umowy międzynarodowe – jeśli to nie są jakieś umowy handlowe, ale coś, co wchodzi w kompetencje parlamentu i w zakres ustaw – ratyfikuje się w obu izbach kwalifikowaną większością 2/3? Czy ktoś słyszał też, że jednak zwykłą większością Sejm może zdecydować o trybie ratyfikacji i uznać np., że ona wymaga referendum? Że wtedy cytowane od miesięcy sondaże w tej sprawie nabiorą szczególnego i nieco innego znaczenia?

Czytaj

Obywatelski program? Chwila prawdy: ile znaczą ruchy obywatelskie? Strajk Kobiet i jego widoczność z chwilą ogłoszenia orzeczenia Przyłębskiej - ale już choćby w dniach głosowania prezydenckiego? Ruchów obywatelskich nie widać wcale. Jak ich nie widać na ogół - tendencja w trakcie pięciu lat jest wyraźna.