Informacje o tym, jak autorowi udało się nawiązać kontakt z bohaterami książki i zgromadzić ich opowieści, znaleźć można bez trudu w sieci. Są zaś te porażające historie charakterystyczne współcześnie nie tylko dla naszego podwórka. Stanowią raczej oznaki powszechniejszego kryzysu kulturowego. Świadczy o tym choćby wystawiany w krakowskim Teatrze Słowackiego spektakl Spóźnione odwiedziny kanadyjskiego autora, Jordana  Tannahila. Dotyczy on historia chłopca, który prześladowany przez kolegów z powodu swej seksualnej odmienności, popełnił samobójstwo. W związku z tą tragedią spotykają się dwie rodziny. Ta, która straciła syna, i ta, której syn brał udział w hejtowaniu kolegi. I nic nie jest proste ani łatwe w takiej sytuacji… Może powinni zmierzyć się z takimi opowieściami politycy, którzy opowiadają o seksualizacji dzieci.

Tak czy inaczej, powstaje pytanie o to, jak – wobec tych wszystkich zjawisk politycznego, socjologicznego, kulturowego i cywilizacyjnego splątania i politycznej bezwzględności – myśleć o współczesnej, sensownej edukacji. Nie ulega przecież wątpliwości, że przynajmniej próby projektowania rzetelnie uzasadnionych rozwiązań z tego zakresu na czas, gdy miejmy nadzieję, szczęśliwie „uda się” nam ponownie odwrócić karty historii, są konieczne. Z dnia na dzień tego rodzaju rozwiązania nie powstają.

Odnotujmy zatem, że gdy idzie o szkołę, prospektywne działania, które miałyby służyć z czasem naprawie aktualnego, kompletnie zdewastowanego systemu edukacji i wyprowadzenia go z zapaści, podjęło już jakiś czas temu wiele organizacji społecznych zainteresowanych problemem. W rezultacie powstał zaś Obywatelski pakt dla edukacji sygnowany przez dużą liczbę takich organizacji, a pod koniec stycznia tego roku w warszawskim Centrum Kopernik odbył się „szczyt edukacyjny” ich reprezentantów, którzy zgromadzili się po to, by o przygotowanym pakcie dyskutować i do dyskusji nad nim zachęcać innych ewentualnie zainteresowanych. Cały tekst Paktu i jego omówienia łatwo znaleźć w sieci, w tym na stronach, które firmuje oko.press. Warto te teksty z uznaniem dla starań ich autorów, lecz krytycznie przestudiować i poddać rzeczowej dyskusji.

Na pierwszym miejscu słusznie stawiany jest w tym dokumencie problem uwolnienia systemu edukacji od „centralnego”, czytaj „partyjnego” sterowania. Podniesione zostały też kwestie finansowania edukacji i nauczycielskich pensji.

Poza tym jednak różne kwestie mogą wymagać dyskusji. W facebookowych wpisach dotyczących tego dokumentu da się zauważyć na przykład wypowiedzi osób, które niepokoją się relacjami – wynikającymi ich zdaniem z tych zapisów – między kształceniem tzw. humanistycznym i przyrodniczym i jakby zaniedbywanie tego drugiego. Może to wskazywać – zwróćmy uwagę na marginesie – na uwięzienie w myśleniu charakteryzowanym w swoim czasie przez pewnego uczonego jako podział na „dwie kultury”: tych,  którzy są „barbarzyńcami”, więc zajmują się przyrodoznawstwem i – dla przykładu – Szekspira nie znają, oraz tych, którzy – jak filolodzy, filozofowie, historycy, literaturoznawcy – reprezentują „prawdziwą kulturę”. Z tego miało wynikać, jaką wiedzę trzeba posiadać, by zostać uznanym za humanistę, a co do takiego miana nie upoważniało.

Jest to oczywiście podział z gruntu sztuczny. W istocie zresztą od dawna już mówi się o „trzeciej kulturze”. Jako jej reprezentanci wskazywani są zaś między innymi socjolodzy, fizycy, biolodzy, genetycy, informatycy, astronomowie czy antropolodzy. Oni przecież także, podobnie, jak filolodzy czy filozofowie, przedstawiają  „res humanae” i humanistycznego nastawienia odmówić im nie sposób. Wystarczy sobie choćby tyle  uświadomić i wyciągnąć wnioski. Do polecenia byłaby w tym miejscu książka Michała Hellera i Stanisława Krajewskiego Czy fizyka i matematyka to nauki humanistyczne? (Wydawnictwo Copernicus Center,  Kraków 2014). Formuła umieszczona na pierwszej stronie okładki tej książki niweluje sygnalizowane wyżej wątpliwości: „Dobra, prawdy i piękna nie ma wśród wyników nauki, lecz są one wszędzie w tym, czym nauka jest”.

Problem w tym, jak się to wszystko przekłada na elementarne potrzeby edukacyjne. W rozmowach o Obywatelskim Pakcie dla edukacji pojawiają się w relacjonowanym kontekście sugestie powrotu do idei „nauczania blokowego”. Powstaje jednak pytanie, dlaczego takie pomysły spełzły kiedyś na niczym. Więcej o tym w dalszych akapitach…

 W każdym razie, jeśli wierzymy w słowa Isokratesa i jego następców o tym, że los państwa zależy od wychowania młodzieży, trzeba by może w tym kontekście wyraźnie zapytać przede wszystkim, o jakie właściwie państwo tak naprawdę chodzi i jeśli w odpowiedzi usłyszymy o demokracji, wyeksponować jej charakterystykę. Koncepcja powszechnego kształcenia musi być przecież z nią spójna. Warto odnieść się przy tym do paradoksu, który wynika ze zderzenia konstytucyjnego prawa do edukacji i obowiązku jej podejmowania, a  na ten temat różne zdania dałoby się przywołać. Łącznie z opinią profesora Jana Hartmana: