O jakich grach „innego poziomu” można zatem mówić w powieści o kraju tak dalece opętanym przez hazard, że zadłużony biskup zastawia swe insygnia? Do takiego właśnie namysłu zdaje się zapraszać powieść Boleckiego. W kategoriach wielkiej gry o wszystko opowiada się w niej nie tylko o szulerach karcianych, lecz także o działaniach podejmowanych ze względu na interes państwowości polskiej i próbach ratowania / naprawiania państwa. A to wobec totalnej zapaści państwowego bytu, w sytuacji narzuconego i obowiązującego protektoratu rosyjskiego, po pierwszym rozbiorze, w zderzeniu z partykularnymi interesami. To gry dyplomatyczne, międzypaństwowe o wielowymiarowych skutkach i wielkiej w wyniku tego hazardu przegranej, jaką były rozbiory. Gry, w których przełajdaczono Polskę i wymazano ją z mapy na ponad sto dwadzieścia lat. A także gry-próby odwrócenia sytuacji, gry o niepodległość. To gry korupcyjne, licytacje na „prawdziwy patriotyzm”, militarne akcje obcych wojsk i wszystko, co tego rodzaju sytuacjom towarzyszy. Gdyby przywołać badania Fernanda Braudela (Historia i trwanie, przeł. Bronisław Geremek, Czytelnik, Warszawa 1999, ss. 356; zwłaszcza s. 49-60) można by pewnie powiedzieć, że ukazywana w powieści Boleckiego historia, w najbardziej widocznej warstwie utworu, koncentruje się na losach jednostek i na wydarzeniach. Na głębszym poziomie natomiast stanowi lustro, w którym systematycznie mogą się przeglądać kolejni „mieszkańcy przyszłości”. Także nasza współczesność. Lustro, które pozwala odkrywać określające nas konsekwencje dawnych zdarzeń wpisanych w system długiego trwania.

Autor Chacka oddaje głos wielu różnym narratorom. Cytuje też poetów, jak Trembeckiego, Mickiewicza czy Słowackiego, odwołując się w ten sposób do tekstów kształtujących naszą wyobraźnię zbiorową. Dla siebie rezerwuje głos główny. Pozwala przy tym zajrzeć nieraz do swej pisarskiej „kuchni”. Znakami tego rodzaju zaproszenia są informacje, skąd pochodzi dana wiadomość i jakiej „obróbce” poddany został jej tekst, więc na przykład formuły typu: „Podstawową grą karcianą, jakiej oddają się bohaterowie Kościeszy Hockiewicza [tj. syna Chacka, który „robił” za powieściopisarza i w swej powieści opowiadał, jak się zdaje, o wyczynach ojca], był oczywiście faraon. Co nieco już się tu o niej pisało” (s. 36; tu i dalej lokalizacja cytatów według cytowanego wydania); „Z pamiętnikarskich relacji wynika, że gra była szybka – pieniądze sunęły raz w jedną, raz w drugą stronę. W opowieści Kościeszy Chack wodzi oczami za kartami i dukatami, jakby na sznurki jakie miał oczy nawleczone. Przytaczanie tu całej opowieści Kościeszy mijałoby się z celem” (s. 36-37); „Przytaczam […] monolog in extenso za książką Kościeszy, bo jego ślady odnajdziemy później we fragmentach pamiętnika Chacka przechowanego w papierach po Rzewuskich” (s. 41); „Reda opisuje kapitalną scenę […] zmieniam czas przeszły na teraźniejszy” (s. 46); „Muszę teraz zwolnić” (s. 48; ta uwaga wydaje się równocześnie sugestią co do sposobu czytania); „Wracam do głównego wątku” (s. 51); „[…] pisze pamiętnikarz, za którym najwierniej powtarzam te informacje” (s. 57); „[…] teraz już relacjonuję dokładnie za […]” (s. 58); „W papierach po sobie samym znalazłem opis tych stron. Papiery (notatki, kserokopie, nawet zdjęcia) gdzieś przepadły. Nie miałem wtedy ani komputera, ani skanera, ale wynotowane z pamiętników, listów i innych źródeł sceny pozostały. Sumienność dokumentalisty każe mi je przytoczyć prawie bez żadnych zmian” (s. 63-64); „Dom schadzek, w którym rozgrywały się poprzednie sceny – o czym na wszelki wypadek informuję PT Czytelników – mniej więcej w tym samym czasie opuścił młody mężczyzna […] (s. 78); „Opiszę teraz najdokładniej, jak potrafię […] (s. 87); „Usuwam słowo wiążące Rzewuskiego, zostawiam tylko treść dialogów zapamiętanych przez Chacka, której formę, jak wszędzie dotąd, lekko modernizuję. Czyli przepisuję. A właściwie archaizuję, bo stare wino trzeba trzymać w starych bukłakach. Mówiąc szczerze, układam tę formę na nowo” (s. 103); „Artykuł nie miał jednak tytułu, który tu od siebie dodałem” (s. 153); „Zastanawiałem się nad tym komentarzem przez wiele lat” (s. 157); „Nigdzie nie mogłem znaleźć informacji, co działo się z Chodźkiewiczem pomiędzy rokiem 1791 a 1794. […] W sukurs przyszedł mi, jak zwykle, przypadek” (s. 158). I tak dalej i tym podobnie…

Autor wyraźnie zastrzega jednak, że jego opowieścią rządzą „tylko i wyłącznie reguły fikcji literackiej”, że „jest to opowieść – jak pisał klasyk [czytaj: Witold Gombrowicz w recenzji Złego Leopolda Tyrmanda] – skłamana od a do zet dla przyjemności czytelnika i przyjemności autora” (s. 9).

Problem w tym, że nie sposób poddać się wyłącznie i całkowicie przyjemności lektury, więc urodzie słowa i grom (jeszcze jeden ich rodzaj) z rozmaitymi tekstami przeszłości, skoro powieść mówi „o jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń w nowożytnej historii Polski, po którym pozostała na wieki narodowa trauma” (Chack…, s. 159). I zwłaszcza, jeśli „pamiętać, że twórcy konfederacji targowickiej swoją narodową apostazję tłumaczyli potrzebą obrony wolności nazywanej złotą”, a w takim razie „trudno ich nie uznać za prekursorów filozofii politycznej streszczającej się we współczesnej (ale jak widać, epigońskiej) formule nie ma wolności dla wrogów wolności” (Chack…, s. 160). Tę formułę i jej dzisiejszych wyznawców łatwo wskazać. Polityczne podziały, licytacje różnicujące moc prezentowanego patriotyzmu i umiłowania narodu, powierzchowną znajomość rzeczy, koncentrację na emocjach, podobnie jak skalę motywowanej rzekomym interesem państwa korupcji politycznej, również mamy okazję na bieżąco obserwować.

Teraz dla przypomnienia, za profesorem Andrzejem Chwalbą: