Przed wyborami w 2023 konieczne są zmiany okręgów senackich w trzech województwach. Przy zastosowaniu reguł opartych na liczbie mieszkańców można wyeliminować uznaniowość w wytyczaniu nowych okręgów wyborczych do Senatu
Państwowa Komisja Wyborcza (PKW) 21 października, wysyłając pismo do marszałek Witek, rozpoczęła procedurę zmian liczby mandatów poselskich w okręgach wyborczych przed wyborami w 2023 roku. Potrzebne zmiany wynikają ze zmian demograficznych w ostatnich 12 latach. Jak powinny być zmienione liczby wybieranych posłów do Sejmu w 21 okręgach wyborczych, opisałem w moim poprzednim artykule TUTAJ.
Proces dostosowania liczby wybieranych posłów w okręgach wyborczych rozpoczęty
Pismo PKW i wynikające z niego konieczne zmiany w okręgach wyborczych zostały opisane przez wiele gazet i stron internetowych krajowych i regionalnych. W komentarzach dominował ton, że przed wyborami w 2023 zmian raczej nie będzie, bo nie ma takiej woli ze strony PiS. Jednoznacznej deklaracji opozycji demokratycznej, że popiera wprowadzenie zmian liczby wybieranych posłów, do tej pory też nie było. Warto pamiętać, że konieczne zmiany liczby wybieranych posłów w okręgach wyborczych, wskazane przez PKW, nie są rekomendacją wynikającą z wewnętrznych opinii PKW. To jest literalne zastosowanie prawa zapisanego w Kodeksie wyborczym. Teraz posłowie opozycji powinni wykazać się takim samym poszanowaniem dla reguł prawa i zgłosić poselski projekt nowelizacji Załącznika 1 Kodeksu wyborczego, gdzie zapisane jest, ilu posłów wybieramy w poszczególnych okręgach wyborczych
PRZECZYTAJ TAKŻE: 202 i 203 – zapomniane artykuły Kodeksu wyborczego
Kodeks wyborczy zawiera również procedurę zmiany liczby wybieranych senatorów w poszczególnych województwach w wyniku zmian demograficznych. Proces jest bardziej skomplikowany niż w wyborach do Sejmu, bo wymaga określenia nowych granic jednomandatowych okręgów wyborczych. Pismo PKW do marszałek Sejmu wskazuje, że konieczne są zmiany w trzech województwach – mazowieckim, małopolskich i śląskim.
Zasady tworzenia okręgów wyborczych do Senatu
Według danych z rejestrów wyborczych na dzień 30.09.2022 w Polsce było 36,1 mln mieszkańców, co daje średnio 361 tys. mieszkańców na jeden okręg senacki. Możliwe odstępstwa są bardzo duże. Dopuszczalny jest okręg senacki, gdzie będzie tylko połowa tej liczby mieszkańców, albo dwukrotność tej liczby. Tak więc każdy okręg wyborczy, którego liczba mieszkańców mieści się w granicach 180,5 tys. – 722 tys., jest zgodny z kodeksem wyborczym.
Na podstawie liczby mieszkańców, Kodeks wyborczy określa możliwą liczbę senatorów w poszczególnych województwach. Dla przykładu w województwie śląskim w wyniku podzielenia liczby mieszkańców województwa (4,131 mln) przez 361 tys. (tylu mieszkańców średnio przypada na jeden mandat senatorski w Polsce) otrzymujemy liczbę 11,44. Kodeks wyborczy dopuszcza, aby w takim przypadku wybierano 11 lub 12 senatorów, dziś z województwa śląskiego zasiada w Senacie 13 osób.
W obrębie województwa okręgi senackie są tworzone z powiatów, a w przypadku największych miast takich jak Warszawa, Kraków, Wrocław, Łódź z poszczególnych dzielnic miasta. Okręg senacki nie może obejmować powiatów z dwóch różnych okręgów wyborczych do Sejmu. To ważna zasada i w praktyce oznacza to, że w każdym z 41 okręgów wyborczych do Sejmu jest od jednego to czterech okręgów senackich.
Dodatkowe okręgi senackie na Mazowszu i w Małopolsce
Dla Mazowsza kodeks wyborczy określa, że przy obecnej liczbie mieszkańców okręgów senackich powinno być 14 lub 15. Należy więc obecną liczbę 13 okręgów zwiększyć przynajmniej o jeden.
Jeżeli zdecydujemy, że na Mazowszu ma być wybieranych 14 senatorów, kolejną decyzją, jaką należy podjąć, to który okręg sejmowy powinien być podzielony na więcej okręgów senackich. Pomocne w tej decyzji są dane dotyczące mieszkańców w tych okręgach, a decydującym wyznacznikiem powinna być liczba mieszkańców przypadająca na jednego senatora.
W województwie mazowieckim najwięcej mieszkańców na jednego wybieranego senatora przypada w okręgu sejmowym nr 20 – Warszawa II obejmującym powiaty podwarszawskie. Obecnie ten okręg sejmowy podzielony jest na dwa okręgi senackie nr 40 i 41. Średnia liczba mieszkańców przypadająca na jednego wybieranego senatora to 557,8 tys. Naturalne jest, że w tym okręgu sejmowym należy zwiększyć liczbę okręgów senackich. Aby zwiększyć liczbę wybieranych senatorów na Mazowszu, należy okręg sejmowy nr 20 podzielić na 3 okręgi senackie.
Po podjęciu decyzji, w którym okręgu sejmowym na być więcej okręgów senackich, należy ustalić nowe pogrupowanie powiatów w okręgi wyborcze do Senatu. Jeżeli założymy, że okręgi senackie są zwartymi obszarami i nowe okręgi mają mieć możliwie zbliżoną liczbę mieszkańców, to dla powiatów tworzących okręg sejmowy nr 20 jest tylko jedna taka możliwość podziału, którą obrazuje poniższa tabela i mapka.
W wyniku grupowania powiatów w trzy nowe okręgi wyborcze otrzymaliśmy okręgi, których liczba mieszkańców to 364 tys., 353,8 tys., 397,9 tys. Nie odbiegają one znacząco od średniej liczby mieszkańców w okręgu wyborczym dla całego kraju (361 tys.). Można zarzucać temu podejściu, że nie tworzy okręgów wyborczych z powiatów, które są ze sobą w naturalny sposób powiązane, ale ten zarzut dotyczy również aktualnego podziału na okręgi senackie. Tą metodą dodatkowy okręg wyborczy do Senatu został określony, opierając się wyłącznie na obiektywnych kryteriach liczby mieszkańców. Jest niezależny od preferencji wyborczych w tych okręgach w poprzednich wyborach i nie pozostawia miejsca na polityczne kalkulacje.
W przypadku dodatkowego okręgu senackiego w Małopolsce wybór okręgu sejmowego, w obrębie którego chcemy zwiększyć liczbę okręgów senackich, jest prosty – okręg sejmowy nr 12 jest tożsamy z okręgiem senackim nr 30 – Oświęcim i jest to okręg senacki o największej liczbie mieszkańców – 627,7 tys. Składa się z pięciu dużych powiatów i dążąc do możliwie najmniejszej różnicy liczby mieszkańców od średniej dla kraju (361 tys.), otrzymujemy następujące dwa nowe okręgi senackie:
Różnica liczby mieszkańców w dwóch nowych okręgach wyborczych to ponad 100 tys. mieszkańców. Układ geograficzny tego okręgu nie pozwala na bardziej równomierny podział, gdyż powiat o największej liczbie ludności – wadowicki jest w środku tego okręgu.
Mniej okręgów senackich na Śląsku
W przypadku zmniejszenia liczby wybieranych senatorów w województwie należy przeprowadzić proces scalania okręgów senackich w obrębie jednego okręgu wyborczego do Sejmu. Liczbę okręgów senackich należy zmniejszyć przynajmniej o jeden w województwie śląskim. Można dyskutować, w którym jeszcze województwie należy zmniejszyć liczbę okręgów senackich o jeden tak, aby liczba wybieranych senatorów była równa 100. O tym mogą debatować politycy, ja przyjmę, że w województwie śląskim liczba mandatów senatorskich zostanie zmniejszona o dwa. Jest to podejście zgodne z regułami kodeksu wyborczego.
Aby podjąć decyzję, w obrębie których okręgów sejmowych należy zmniejszyć liczbę okręgów senackich, musimy przeanalizować liczbę mieszkańców w okręgach wyborczych do Sejmu w województwie śląskim.
Na podstawie liczby mieszkańców przypadających na jeden mandat senacki należy zmniejszyć liczbę okręgów senackich w tych okręgach, gdzie liczba mieszkańców przypadająca na jednego senatora jest najmniejsza. Są to okręgi wyborcze do Sejmu nr 28 – Częstochowa i nr 31 – Katowice. W granicach okręgu wyborczego nr 28 wyznaczone są dziś dwa okręgi do Senatu, nr 68 i 69. Scalenie tych dwóch okręgów senackich oznacza powstanie jednego okręgu, który będzie tożsamy z okręgiem wyborczym do Sejmu nr 28.
W przypadku okręgu wyborczego nr 31 – Katowice musimy z dzisiejszych 3 okręgów senackich wyznaczyć dwa nowe. Najbardziej zaludnionym powiatem okręgu wyborczego nr 31 jest miasto Katowice, które stanowi oddzielny okręg senacki nr 80. Spośród powiatów, które dziś należą do okręgu nr 74 i 75 nie ma możliwości innego pogrupowania powiatów pomiędzy te dwa okręgi, bo nie graniczą one ze sobą. Jedyną możliwością jest więc dołączenie okręgu nr 80 do jednego z dwóch okręgów senackich. Jako że w okręgu nr 75 jest dziś mniej mieszkańców niż w okręgu 74, nowy okręg senacki powinien zostać utworzony poprzez połączenie dzisiejszego okręgu nr 75 i 80. Obrazuje to poniższa mapa i tabela.
Załącznik 2 do Kodeksu wyborczego
W Sejmie trudno dziś znaleźć posłów, którzy publicznie powiedzą, że należy zmienić liczbę wybieranych senatorów w województwach zgodnie z zapisami kodeksu wyborczego. Wytyczanie granic nowych okręgów wyborczych wydaje się trudne do uzgodnienia między politykami. Nikt nie podejmuje dyskusji, jak należy znowelizować Załącznik 2 Kodeksu wyborczego, który określa granice jednomandatowych okręgów senackich. Zaproponowana przeze mnie procedura określenia granic nowych okręgów wyborczych jest oparta tylko na danych demograficznych. Zastosowanie jej uprości dyskusję w Sejmie nad koniecznymi zmianami. Wymogiem Kodeksu wyborczego dla aktualnych danych demograficznych jest to, aby o jeden zwiększyć liczbę okręgów senackich w województwie mazowieckim i małopolskim. Tak samo konieczne jest zmniejszenie o jeden liczby okręgów senackich w województwie śląskim. Jedyną decyzją do podjęcia przez Sejm byłoby to, w których województwach należy zmniejszyć liczbę okręgów wyborczych do Senatu. Alternatywą do zmniejszenia liczby okręgów senackich na Śląsku o dwa, jest odjęcie jednego okręgu na Śląsku i jednego okręgu w innym województwie, gdzie liczba mieszkańców zmniejszyła się w ostatnich latach.
Jako społeczeństwo obywatelskie nie możemy odpuszczać politykom i akceptować, że nie dokonujemy koniecznych zmian przed wyborami, bo to są trudne decyzje. To nie są trudne decyzje, tylko wymagają minimum politycznej odwagi. Jeżeli pogodzimy się z tym, że w wyborach do Sejmu i Senatu będziemy wybierać nieprawidłową liczbę parlamentarzystów w stosunku do liczby mieszkańców, wybory nie będą uczciwe, niezależnie od tego ilu będziemy mieć obserwatorów wyborczych i jak dokładnie będziemy liczyć głosy.
